Nadchodzące lata będą czasem wielu wyzwań dla każdej gałęzi przemysłu, w tym dla sektora chemicznego. Europejski Zielony Ład (EZŁ) ma nie tylko przekształcić stary kontynent w nowoczesną, konkurencyjną i zieloną gospodarkę, ale też do 2050 roku pomóc osiągnąć neutralność klimatyczną. Jak – wobec ambitnych celów – z zieloną transformacją radzi sobie Polska Chemia?

Europejski Zielony Ład to zbiór inicjatyw politycznych, których nadrzędnym celem jest osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 roku. W ramach tej strategii Komisja Europejska określiła priorytety, zakładające dokonanie przeglądu istniejących już regulacji pod kątem ich wpływu na klimat, jak również wprowadzenie nowych przepisów w następujących obszarach:

• inwestycje w technologie przyjazne dla środowiska;
• wspieranie innowacji przemysłowych;
• wprowadzanie czystszych, tańszych form transportu prywatnego i publicznego;
• obniżenie emisyjności sektora energii;
• zapewnienie większej efektywności energetycznej budynków;
• współpraca z partnerami międzynarodowymi w celu poprawy światowych norm środowiskowych^[1].

Koncepcja EZŁ to długofalowy plan działania na rzecz zrównoważonej gospodarki UE. Osiągnięcie wyśrubowanych celów będzie wymagać zmiany optyki i potraktowania wyzwań związanych z klimatem i środowiskiem jako nowych możliwości rozwoju we wszystkich obszarach polityk i sektorach gospodarki. Pomimo trwającej już prawie półtora roku pandemii COVID-19, rok 2021 stoi pod znakiem aktywnej implementacji EZŁ w bardzo wielu dziedzinach.

– W przekazach medialnych wiele mówi się o znacznym zmniejszaniu emisji dwutlenku węgla i ogólnym wspieraniu wszelkich działań proekologicznych, jednak założenia i cele Europejskiego Zielonego Ładu są znacznie bardziej rozległe i szczegółowe. Tylko w 2020 roku Komisja Europejska przedstawiła kilka ważnych dokumentów, które wpisują się w EZŁ, a są to m.in.: europejskie prawo o klimacie, europejska strategia przemysłowa, unijna strategia na rzecz bioróżnorodności 2030, strategia „od pola do stołu” oraz strategia na rzecz zrównoważonych chemikaliów. Absolutnie każdy z powyższych elementów dotyczy chemii, bowiem trudno znaleźć taki obszar tej koncepcji unijnej, który – przynajmniej w jakimś stopniu – nie odnosiłby się do sektora chemicznego – podkreśla dr inż. Tomasz Zieliński, Prezes Zarządu Polskiej Izby Przemysłu Chemicznego.

Zielona transformacja a konkurencyjność przemysłu chemicznego

Branża chemiczna swoją zieloną transformację przechodzi nie od dziś. Długie lata licznych inwestycji, wypełniania norm i zobowiązań, usprawniania procesów produkcyjnych, doskonalenia produktów, wzmacniania odpowiedzialności – wszystko to immanentne cechy sektora, dla którego jednym z priorytetów jest odpowiedzialność za środowisko i społeczeństwo. Zaangażowanie w działania proekologiczne jest naprawdę widoczne, jednak dostosowanie do zmian regulacyjnych wymaga ogromnych nakładów zarówno finansowych, jak i czasowych. Należy też pamiętać, że nie wszystkie regiony na świecie przyjęły tak ścisłe regulacje jak Europa. W związku z tym, by utrzymać i wzmacniać przewagę konkurencyjną wspólnotowego przemysłu, konieczne jest odpowiednie wsparcie przedsiębiorstw ze strony administracji.

Rola chemii w transformacji ekologicznej

Sektor chemiczny będzie odgrywał główną rolę w osiąganiu wszystkich europejskich zielonych celów. To od nowoczesnych procesów wytwórczych i produktów zależeć będzie poprawa sytuacji klimatycznej. Chemia ma ogromny potencjał, a jej innowacyjne, proekologiczne rozwiązania w wielu obszarach wpływają na inne gałęzie przemysłu, a tym samym na całą gospodarkę.

– Ostatni rok w bardzo dobitny sposób pokazał, jak wielką rolę przemysł chemiczny odegrał w walce z pandemią
i jak ważny będzie w odbudowie gospodarki, która powoli zaczyna stawać na nogi po największym w ostatnich dziesięcioleciach kryzysie. Środki do dezynfekcji czy szereg wyrobów medycznych z tworzyw sztucznych to tylko przykłady produktów, bez których walka z koronawirusem byłaby niemożliwa. Sytuacja, w której się znaleźliśmy, pokazała, jak wiele zależy od chemii, o czym na co dzień zdajemy się nie pamiętać. Przemysł chemiczny to przecież nie tylko wielkie instalacje i skomplikowane urządzenia – chemia zaspokaja także codzienne, w tym te najbardziej podstawowe, potrzeby każdego człowieka. Zapominamy, że chemia jest niezbędna, produkując zaawansowane technologicznie materiały, na których bazują wszystkie elementy życia nowoczesnych społeczeństw. Europejska zielona transformacja bez wkładu sektora chemicznego nie będzie możliwa – wskazuje dr inż. Tomasz Zieliński, Prezes Zarządu Polskiej Izby Przemysłu Chemicznego.

Produkty oraz procesy chemiczne są obecne wszędzie, a ich rola jest nieoceniona. Coraz więcej mówi się o pozyskiwaniu energii z odnawialnych źródeł, a to przecież chemia tworzy podstawowe elementy potrzebne chociażby do budowy paneli słonecznych czy turbin wiatrowych. Kolejnym przykładem są technologie wodorowe, które mają spowodować, że ten najbardziej powszechny we wszechświecie pierwiastek stanie się „nowoczesnym paliwem XXI wieku”. Przemysł chemiczny, będąc jednym z głównych producentów, stoi w centrum wodorowej rewolucji – stąd też fundamentalny udział sektora w rozwoju gospodarki opartej na wodorze jest oczywisty.

Gospodarka o Obiegu Zamkniętym (GOZ) to następny obszar, w którym chemia odgrywa kluczową rolę. GOZ zakłada minimalizację zużycia surowców oraz powstawania odpadów. a tym samym zmniejszenie emisji i poziomów wykorzystania energii, poprzez tworzenie systemu, w którym powstające odpady traktowane są jako surowce w kolejnych etapach produkcyjnych. Sektor chemiczny nieustannie pracuje nad innowacyjnymi rozwiązaniami, takimi jak recykling chemiczny, umożliwiając jego rozwój i szersze zastosowanie.

Polska Chemia i jej proekologiczne działania

Polski sektor chemiczny dostrzega stojące przed nim wyzwania i chce im sprostać. Od lat prowadzi liczne zabiegi w zakresie ochrony środowiska. Kluczowe są zwłaszcza działania związane z ochroną powietrza, na które przeznaczane jest 82% wszystkich nakładów. 

Według wyników badań przeprowadzonych pośród podmiotów zrzeszonych w Polskiej Izbie Przemysłu Chemicznego w 2019 roku, prawie 50% ankietowanych podmiotów ograniczyło wielkość emisji zanieczyszczeń do powietrza. Sukcesywne ograniczanie oddziaływania na środowisko jest wieloletnim trendem w branży chemicznej, wynikającym zarówno ze stałego ulepszania i modernizacji instalacji, rosnącej świadomości środowiskowej, jak i dostosowania się do zmieniających się wymogów prawnych. Widoczne ograniczenia emisji zanieczyszczeń dotyczą m.in. CO₂ – w 53% badanych zakładów. Redukcji uległ także poziom emisji w zakresie SO2 oraz lotnych związków organicznych. Obniżone zostały także poziomy emisji pyłów.

Z punktu widzenia dbałości o środowisko niezwykle istotny jest też obszar ochrony wód – polski przemysł chemiczny na działania z tym związane przeznacza 15% środków kierowanych na inwestycje ekologiczne. Jak pokazują wyniki wspomnianych badań, 40% podmiotów ograniczyło zużycie wody, której głównym źródłem dla przedsiębiorstw produkcyjnych są zakładowe ujęcia.

Polska Chemia przykłada także ogromną wagę do efektywnego gospodarowania odpadami.

W 2019 roku 62% ankietowanych podmiotów zredukowało ich poziom. Wielkość wytworzonych odpadów niebezpiecznych także została obniżona, osiągając średnią wartość mniejszą o 7,6% w stosunku do roku poprzedniego. Spośród podmiotów składujących odpady ponad 40% zmniejszyło ich ilość.

Jak pokazują kolejne badania Polskiej Izby Przemysłu Chemicznego przeprowadzone w 2020 roku, kluczowymi inicjatywami dla funkcjonowania i rozwoju ankietowanych firm chemicznych są:  europejskie prawo o klimacie, strategia w zakresie zrównoważonych chemikaliów oraz plan działania UE dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym. Większość ankietowanych deklaruje, że realizacja założeń i inicjatyw Europejskiego Zielonego Ładu stwarza szanse rozwoju i pobudzenia innowacji, a także inwestycji w przemyśle chemicznym w Polsce. Z drugiej jednak strony, przedsiębiorstwa obawiają się dodatkowych obciążeń regulacyjnych, które jeszcze bardziej dociążą
i tak bardzo już doregulowany sektor. Dlatego tak ważne jest, by wszelkie projektowane zmiany prawne uwzględniały realne możliwości branży i aktualną sytuację gospodarczą.

W ramach różnych proekologicznych inicjatyw przemysłu chemicznego, pod auspicjami Polskiej Izby Przemysłu Chemicznego, w Polsce już od 25 lat realizowany jest światowy Program „Odpowiedzialność i Troska” (Responsible Care). Jego nadrzędnym celem jest ciągłe dążenie do poprawy w obszarach zdrowia, bezpieczeństwa oraz ochrony środowiska, jak również otwartość komunikowania w zakresie działań i osiągnięć branży. Do programu przystąpić może każde przedsiębiorstwo, niezależnie od swojej wielkości i stanu „uciążliwości” dla otoczenia. Realizacja przyjętych założeń pozwala bowiem na kompleksową minimalizację oddziaływania na środowisko
i prowadzi do poprawy warunków pracy i wzrostu bezpieczeństwa funkcjonowania instalacji wytwórczych.

W kontekście działań na rzecz zielonej transformacji nie można zapomnieć o rozwiązaniach z zakresu 4.0 – stanowią one nieodłączny element rozwoju przemysłu chemicznego. Wdrażanie innowacji technologicznych w przedsiębiorstwach jest nie tylko szansą na zwiększenie ich konkurencyjności na rynkach europejskim i światowym, ale także działaniem wspierającym zieloną transformację gospodarki. Inteligentne przedsiębiorstwa zwiększają swoją wydajność, elastyczność, przy jednoczesnym zmniejszaniu kosztów związanych z produkcją i logistyką. Nowoczesne technologie to także fundamentalny element pozwalający budować przewagę konkurencyjną, a Polska Chemia – mając tego świadomość – chętnie w nie inwestuje. Badania przeprowadzone przez Polską Izbę Przemysłu Chemicznego wykazały, że blisko 80% ankietowanych podmiotów dostrzega, iż w ostatnich 5 latach w ich firmach rozwinęły się technologie 4.0 poprawiające funkcjonowanie przedsiębiorstwa, a co trzeci z nich uważa, że mają one bardzo duży wpływ na organizację. Przemysł chemiczny jest jednym z filarów nowoczesnej, zielonej gospodarki, a cyfryzacja jest jednym z ważniejszych elementów na drodze do ekologicznej przemiany.

Wsparcie zielonej transformacji sektora chemicznego

Aby „zielone zmiany” mogły toczyć się dalej, konieczne jest wdrożenie szeregu mechanizmów związanych ze sprawiedliwą transformacją tak, by wszystkie kraje unijne miały równe szanse
w sprostaniu założeniom Europejskiego Zielonego Ładu. Komisja Europejska wskazała następujące obszary, w których chce pomagać przedsiębiorstwom i sektorom prowadzącym wysokoemisyjną działalność lub obejmującym taką działalność:

• wspieranie w przechodzeniu na technologie niskoemisyjne;
• tworzenie atrakcyjnych warunków dla inwestorów publicznych i prywatnych;
• zapewnianie łatwiejszego dostępu do kredytów i pożyczek oraz wsparcia finansowego;
• inwestowanie w tworzenie nowych firm, MŚP i start–upów;
• inwestowanie w badania naukowe i innowacje.^[2]

Z tymi założeniami muszą być spójne także nasze krajowe regulacje, aby zapewniać odpowiednie otoczenie do projektowania oraz wdrażania zielonych rozwiązań w Polskiej Chemii. To dzięki niej, jej wyrobom i procesom ekologiczna transformacja będzie dokonywać się także w innych sektorach. Jako branża odpowiedzialna społecznie, chemia podejmuje niemalże każde wyzwanie, jednak wszelkie przemiany będą znacznie trudniejsze bez właściwego wsparcia ze strony administracji publicznej. Pozwoli ono na ochronę i wzmocnienie konkurencyjności, a dialog i partnerskie podejście podczas opracowywania i implementowania różnych regulacji pozytywnie wpłynie na podejmowanie prośrodowiskowych działań przez branżę chemiczną, od której rozwiązań tak wiele zależy.

Zielona transformacja będzie również jednym z tematów rozmów podczas VIII Kongresu Polska Chemia, który odbędzie się już 16 czerwca w formule całodziennego programu telewizji online. Udział w wydarzeniu jest bezpłatny dla wszystkich zarejestrowanych.

^{[1] Komisja Europejska https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/european-green-deal_pl
[2] Komisja Europejska https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/european-green-deal/actions-being-taken-eu/just-transition-mechanism_pl}